| |
Datum |
Gebeurtenis(sen) |
| 1 | 1602 | - 20 mrt 1602—31 dec 1799: VOC
De Verenigde Oost-Indische Compagnie had twee eeuwen wisselend succes gekend, maar aan het einde van de achttiende eeuw bereikte het bedrijf een dieptepunt. Op 17 maart 1798 werd de VOC formeel ontbonden: de schulden en bezittingen van het bedrijf werden overgenomen door de staat.
Oprichting VOC
Op 20 maart 1602 kreeg de Verenigde Oost-Indische Compagnie van de Staten-Generaal het octrooi, ofwel het alleenrecht, om handel te drijven in Azïe. De VOC was een samenvoeging van zes bestaande compagnieën. Het octrooi was geldig tot en met 1623 maar werd maar liefst zeven keer verlengd.
De VOC was destijds het grootste handelsbedrijf ter wereld en was tevens de eerste organisatie met vrij verhandelbare aandelen. Behalve het voeren van handel was het doel van de VOC het opzetten van een netwerk van overzeese factorijen. Om handel af te dwingen beschikte de VOC over haar eigen oorlogsschepen. In feite had het bedrijf net zoveel rechten als een soevereine staat. De zes kantoren van het bedrijf waren gevestigd in Amsterdam, Middelburg, Enkhuizen, Delft, Hoorn en Rotterdam.
Successen van de VOC
In 1602 had de VOC maar liefst ruim 6 miljoen gulden verzameld als startkapitaal. Dit was ingelegd door aandeelhouders die naar dividend betaald werden. In de beginjaren van het handelsbedrijf kregen de aandeelhouders nauwelijks uitbetaald. De startkosten waren hoog en tijdens de eerste expedities viel de VOC in Azië de Portugezen aan, wat veel geld kostte.
Vanaf 1610 werden de aandeelhouders tot hun ongenoegen in specerijen uitbetaald. Bovendien behaalden zij tot 1622 gemiddeld 10% rendement per jaar, veel lager dan verwacht. Na 1623 werd het dividend hoger en vaker uitgekeerd. Gedurende de zeventiende eeuw lagen de koersen van het bedrijf meestal rond de 400% - een gouden tijd voor de VOC.
Ondergang van de VOC
In de achttiende eeuw werd nog steeds jaarlijks een dividend uitgekeerd van 12,5% of zelfs meer. Helaas was in deze tijd de kas al bijna leeg: er was geen enkele relatie meer tussen de winst en het uitkeren van dividend. Het falende beleid wordt vaak toegeschreven aan de bewindslieden. In de zeventiende eeuw bestond het bewind voornamelijk uit kooplieden die een kundig beleid uitvoerden. In de achttiende eeuw bestond de leiding voornamelijk uit regenten die niet bezig waren met de lange termijn van het bedrijf. Een andere factor die zijn weerslag had op de winst was de verschuiving van de interesse in luxegoederen naar minder winstgevende massagoederen.
De genadeklap voor de VOC was de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog (1780-1784). De Engelsen wisten het Nederlandse handelsverkeer tussen Europa en Azië stil te leggen en namen veel Nederlandse factorijen in. Omdat hierdoor geen producten aankwamen in Nederland liepen de schulden van het bedrijf hoog op.
In 1795, met de oprichting van de Bataafse Republiek, werd besloten dat het bedrijf genationaliseerd moest worden. Op 17 maart 1798 nam de staat alle schulden en bezittingen van de VOC over, waarna de Verenigde Oost-Indische Compagnie officieel ontbonden werd. Op 31 december 1799 verliep het laatst lopende octrooi en hield de VOC op te bestaan.
|
| 2 | 1789 | - 1789—1797: Eerste president van Amerika
George Washington, de eerste president van de Verenigde Staten van Amerika
|
| 3 | 1791 | - 1791: West-Indische Compagnie
De West-Indische Compagnie (WIC) rekt moeizaam haar bestaan. Ze gaat uiteindelijk in 1791 failliet. De meer succesvolle Verenigde Oost-Indische Compagnie behoudt het monopolie op de oosthandel tot aan de Bataafse omwenteling.
|
| 4 | 1799 | - 1799: Europa 180 miljoen inwoners
Aan het einde van de achttiende eeuw telt Europa meer dan 180 miljoen inwoners, 70 miljoen meer dan aan het begin. De meeste mensen wonen en werken nog op het land, alleen Londen (900.000 inwoners), Parijs (600.000 inwoners) en Amsterdam (200.000 inwoners) kan men grote steden noemen; slechts 50 steden hebben meer dan 50.000 inwoners.
|
| 5 | 1826 | - 1826: Eerste foto
De eerste was Joseph Nicephore Niépce, een Fransman. In 1826 smeerde hij een koperen plaat in met lichtgevoelig asfalt, stak die in een camera obscura en liet het licht uit zijn zonnige achtertuin acht uur lang op de plaat schijnen.
|
| 6 | 1841 | - 1841: Luchtband
De luchtband werd aanvankelijk in 1841 uitgevonden door de Schot Robert William Thomson en toegepast op de fiets. Deze Thomson liet zijn patent echter verlopen waarna John Dunlop dit opnieuw kon vastleggen in 1888.
|
| 7 | 1846 | - 28 jun 1846: Saxofoon
Een saxofoon, kortweg sax, is een blaasinstrument met een conische, meestal S-vormige buis, die voorzien is van kleppen. De saxofoon wordt niet tot de koperblazers gerekend, maar zoals alle riet-blaasinstrumenten tot de houtblazers. Saxofoons hebben een conische boring – ze worden van het mondstuk naar het bekeruiteinde toe breder. Het riet begint te trillen bij het blazen, zo ontstaat het geluid dat daarna door het andere deel van het instrument gaat. De drie grote delen van de saxofoon zijn het mondstuk, de hals en het klankgat. De saxofoon is een transponerend instrument en is uitgevonden door de Belgische bouwer van muziekinstrumenten Adolphe Sax.
|
| 8 | 1852 | - 1852: Napoleon
Louis Napoleon Bonaparte wordt keizer van Frankrijk: Napoleon III
|
| 9 | 1853 | - 1853: Spijkerbroek
De eerste Levis spijkerbroeken worden verkocht in de V.S.
- 1853—1856: Krimoorlog
Oorlog tussen Rusland en het Osmaanse Rijk (Turkse rijk). Start van de Krimoorlog: Engeland en Frankrijk steunen het Osmaanse Rijk in hun strijd tegen Rusland.
1856 Einde van de Krimoorlog - Vrede van Parijs
|
| 10 | 1855 | - 1855: Suez kanaal
Start met het graven van het Suez kanaal.
|
| 11 | 1860 | - 1860: Lincoln
Abraham Lincoln gekozen tot president van de V.S.
|
| 12 | 1861 | - 1861: De eerste kleurenfoto
Na de afdrukken op metalen platen kwamen er ook foto’s op papier. In 1841 werd het negatief uitvonden, zodat het mogelijk werd om meerdere keren hetzelfde beeld af te drukken. In 1861 maakte de Schot James Clerk Maxwell de eerste kleurenfoto door een rood, groen en blauw gefilterd beeld over elkaar heen te projecteren.
|
| 13 | 1862 | - 1862: Slaven
De slavernij wordt officieel afgeschaft in de V.S.
|
| 14 | 1867 | - 1867: Luxemburg
Willem III wil Luxemburg aan Napoleon III verkopen maar Bismarck gaat hier niet mee akkoord en dit leidt tot internationale spanningen. Op een conferentie in Londen wordt de kwestie geregeld en worden Luxemburg en Limburg uit de Duitse Bond losgemaakt. Luxemburg wordt neutraal.
|
| 15 | 1870 | - 1870: Aletta Jacobs
Begin van de vrouwenemancipatie door de toelating van Aletta Jacobs tot de HBS (HogereBurgerSchool).
Ze bezocht hiervoor de Rijks Hogere Burgerschool in haar geboorteplaats waar normaal geen vrouwen werden toegelaten. Een jaar later vroeg ze de liberale minister Thorbecke toestemming om aan de universiteit te studeren. Het briefje waarmee zij dat deed is nog te zien in het Algemeen Rijksarchief, evenals het antwoord van de minister, dat niet aan haarzelf is gericht maar aan haar vader. Ze werd in 1871 toegelaten als studente medicijnen aan de Rijksuniversiteit Groningen, aanvankelijk voor een proefperiode van één jaar.
|
| 16 | 1874 | - 1874: Kinderwetje
De initiatiefwet van Van Houten (kinderwetje) verbiedt fabrieksarbeid voor kinderen onder de twaalf jaar.
|
| 17 | 1875 | - 1875: Uitvinding gloeilamp
De officiële uitvinding van de gloeilamp: een gloeidraad van koolstof
In 1875 werd de vacuümpomp uitgevonden door Hermann Sprengel. Daardoor kreeg de gloeilamp nieuwe kansen en kon er een redelijk werkende lamp worden gemaakt.
Swan / Bron: Maximus Rex, Wikimedia Commons (Publiek domein)Swan / Bron: Maximus Rex, Wikimedia Commons (Publiek domein) Dat gebeurde als eerste door de Engelse schei- en natuurkundige Joseph Swan. In februari 1879 demonstreerde hij op een lezing in Newcastle een lamp met een gloeidraad van koolstof, de kooldraadlamp. Deze draad kon door het vacuüm binnen de glazen bol niet meer verbranden. Swan kreeg daarop het Britse patent.
Slechts een dik half jaar later, in oktober 1879 toonde Thomas Alva Edison in de Verenigde Staten zijn eerste werkende gloeilamp. Hij deed dit door zijn hele huis in New York vol te hangen met brandende gloeilampen, iets dat groot enthousiasme teweeg bracht bij de Amerikaanse bevolking. Ook deze lampen hadden een gloeidraad van koolstof.
In de Verenigde Staten kreeg Edison het patent, maar niet in Groot-Brittannië, want daar had Swan het al. Een kwestie die zou leiden tot jarenlang juridisch gesteggel tussen beide heren.
Het verschil met de lamp van Swan was dat die van Edison al geschikt was voor grootschalig gebruik, terwijl Swan slechts een werkende eenling had geproduceerd. Vandaar dat Edison meestal toch wordt aangewezen als de uitvinder van de eerste, echt bruikbare gloeilamp. Al moge het duidelijk zijn dat men daar in Groot-Brittannië, tot op de dag van vandaag, niets van wil weten. Voor de Britten telt Swan onbetwistbaar als de uitvinder van de gloeilamp.
In 1881 richtten zowel Swan als Edison een eigen bedrijf op om hun respectievelijke kooldraadlampen in productie te nemen. Dat zou beiden commercieel succes brengen. Edison pakte de zaken wel een stuk grondiger aan, want behlave de lampen leverde hij ook de bijbehorende elektrische infrastructuur.
De kooldraadlamp was echter verre van ideaal. Hij gaf maar zwak licht en had een levensduur van slechts honderd uur. Vandaar dat men door bleef zoeken naar betere oplossingen.
|
| 18 | 1876 | - 1876: Little Big Horn
Slag bij Little Big Horn in de V.S. waar het Amerikaanse leger door de Indianen in de pan wordt gehakt
- 10 mrt 1876: Uitvinding telefoon
Alexander Graham Bell vroeg als eerste patent aan voor de telefoon. Maar Antonio Meucci was degene die de telefoon heeft uitgevonden naar een idee van Charles Boursel.
|
| 19 | 1877 | - 1877: Phonograaf
Thomas Edison vindt de phongraaf uit. De voorloper van de grammafoon.
|
| 20 | 1880 | - 31 aug 1880: Wilhelmina
Geboorte van prinses Wilhelmina op paleis Noordeinde in Den Haag.
|
| 21 | 1884 | - 1884: Driewielige automobiel
Eerste paardloze rijtuig op benzine ontwikkeld door Carl Benz in Duitsland.
Het daadwerkelijke patent wordt in de Duitse hoofdstad verleend door het Kaiserliches Patentamt voor een „fahrzeug mit gasmotorenbetrieb.”
Vrijwel tegelijk ontwikkelt Gottlieb Daimler zijn vierwielige motorwagen waarvoor hij in hetzelfde jaar eveneens een patent krijgt. De twee mannen staan aanvankelijk onafhankelijk van elkaar aan de basis van het huidige Mercedes-Benz.
|
| 22 | 1886 | - 8 mei 1886: Coca Cola
We schrijven 1886 wanneer John S. Pemberton, een arts-apotheker uit Atlanta, beslist om te innoveren. Pemberton wil scoren met een nieuwe drank op basis van plantenextracten. In mei 1886 start hij met de verkoop van een bruin bruisend drankje op basis van siroop en koolzuurhoudend water. De rest is geschiedenis, ook al liet weinig dat destijds vermoeden.
Negen glazen per dag aan 5 cent per stuk, goed voor een eerste jaaromzet van 35 dollar. De start van John Pembertons nieuwe drankje was allesbehalve verschroeiend. Het succes kwam pas goed op gang toen Frank M. Robinson in de zaak stapte. Hij bedacht de naam Coca‑Cola en liet het sierlijke logo uit zijn pen rollen. Al na enkele jaren deden Pemberton en Robinson hun bedrijfje van de hand. Zakenman Asa Candler was fan en betaalde voor de onderneming en recept (dat tot op heden een goed bewaard geheim is gebleven) een totaalprijs van 2.300 dollar. Een koopje, zou later blijken.
|
| 23 | 1890 | - 1890: Hollerithkaart
De ponskaart van Herman Hollerith wordt voor de eerste maal gebruikt tijdens de volkstelling in de Verenigde Staten.
- 1890: Koning Willem III sterft
Koning Willem III der Nederlanden sterft, hij wordt opgevolgd door zijn tienjarige dochter Wilhelmina. Zijn weduwe de Nederlandse koningin-moeder Emma neemt als regent het koningschap waar. Tot 1898 bemoeit zij zich intensief met haar opleiding en reist met Wilhelmina naar alle provincies om de kleine koningin aan het volk voor te stellen.
- 1890: Groothertogdom Luxemburg
Groothertogdom Luxemburg (Huis Nassau-Weilburg). De oom van koningin-moeder Emma, Adolf van Nassau, wordt de nieuwe Groothertog van Luxemburg.
- 1890: Strenge winter
Pim Mulier legt de basis van de Elfstedentocht.
- 29 dec 1890: Wounded Knee
Het Bloedbad van Wounded Knee (Engels: Wounded Knee Massacre) was een bloedbad onder indianen door de Amerikaanse cavalerie op 29 december 1890, in het plaatsje Wounded Knee in South Dakota.
|
| 24 | 1892 | - 1892: Greenwich Mean Time
België voert de Greenwich Mean Time in.
Greenwich Mean Time, afgekort tot GMT (soms incorrect geïnterpreteerd als Greenwich Meridian Time), is de tijdzone waarin onder meer het Verenigd Koninkrijk valt. Oorspronkelijk was GMT de middelbare zonnetijd op de lengtegraad van het Koninklijk Observatorium van Greenwich in Londen. GMT komt in de praktijk overeen met UTC, de gecoördineerde wereldtijd, welk sinds 1972 GMT vervangt.
- 1892: Internationale schaatsunie
In 1892 wordt de Internationale Schaatsunie opgericht om de wereldkampioenschappen langebaan, die sinds 1889 in Amsterdam worden gehouden, te gaan organiseren. Bij de vijftien Europese lidstaten voegt zich in 1896 Canada.
- 1892: Olympische spelen
In 1892 neemt Pierre de Coubertin het initiatief om de Olympische Spelen uit de Griekse oudheid nieuw leven in te blazen. Vier jaar later vinden in Athene de eerste moderne Olympische Spelen plaats
|
| 25 | 1893 | - 1893: Kiesrecht
In België wordt in 1893 het algemeen meervoudig stemrecht ingevoerd, en in Nieuw-Zuid-Wales (Australië) wordt het juist afgeschaft en vervangen door het beginsel van "one man, one vote".
in Nederland wordt een jaar later de ontwerp-kieswet van Johannes Tak van Poortvliet verworpen. De kiesrechtuitbreiding verdeelt zowel de liberalen als de Anti-Revolutionairen in "Takkianen" en "Anti-Takkianen". In 1896 weet minister Samuel van Houten het kiesrecht zo in de wet te formuleren dat de helft van de volwassen mannen kiesgerechtigd wordt.
Intussen voeren in 1893 Nieuw-Zeeland en de Amerikaanse staat Colorado als eerste landen vrouwenkiesrecht in.
|
| 26 | 1895 | - 1895: Cinematograaf
Vanaf 1895 trekken de gebroeders Lumière rond met hun cinematograaf. Het eerste filmpje in Nederland wordt gemaakt bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina in 1898.
- 1895: Röntgen
Ontdekking van röntgenstraling door Wilhelm Conrad Röntgen.
- 1895: Gaspenning
Invoering van de gaspenning.
Een gaspenning of gasmunt is een muntje waarmee men tot in de jaren 50 (in sommige gemeenten tot in de jaren 60) van de 20e eeuw het gasverbruik in vele gemeenten kon betalen. Hiervoor was in de meterkast een speciale meter, een muntmeter, geïnstalleerd, die door de meteropnemer werd geleegd. De munten kocht men uit muntautomaten die in de wijken waren geplaatst door het gemeentelijk gasbedrijf. In Rotterdam werden ze verkocht door waterstokerijen.
Na inworp moest de knop gedraaid worden
Het doel van de gaspenningen was te voorkomen dat mensen een te grote betalingsachterstand opliepen bij het gasbedrijf.
In tegenstelling tot een verkoopautomaat had een muntmeter geen verfijnde apparatuur om de penning te controleren. Dat was niet nodig: als er valse munten in de meter werden gevonden, wist men wie daarvoor aansprakelijk was.
|
| 27 | 1896 | - 1896: Nobelprijs
De Zweedse industrieel Alfred Nobel, rijk geworden in oorlogen en wapenwedloop, sterft. Met zijn testament richt hij een stichting op die zijn vermogen zal beheren en uit de rente jaarlijks prijzen zal toekennen voor de bevordering van wetenschap en vrede.
- 18 mei 1896: De eerste auto in Nederland
Er wordt veel gespeculeerd over wie de eerste auto in Nederland bezat. Algemeen wordt aangenomen dat de Haagse hoffotograaf Adolphe Zimmermans, dit is een pseudoniem voor B.E.A. van Varseveld, de eerste Nederlandse automobilist was. Zimmermans was geïnteresseerd in de nieuwe uitvinding en bestelde een Benz Victoria. De Benz was afkomstig uit de Duitse stad Mannheim en werd afgeleverd in Arnhem op 18 mei 1896. Het daaropvolgende jaar besloten Menno en August Eysink, zoons van voertuigfabrikant Eysink, de eerste Nederlandse auto te bouwen. In eerste instantie maakten zij gebruik van Benz-motoren, maar daarna creëerden zij hun eigen motoren. Hiermee was Eysink de eerste Nederlandse autofabrikant.
|
| 28 | 1897 | - 1897: Goudkoorts
Goldrush van Klondike in Canada.
In 1896 werd goud gevonden in de Bonanza Creek, nabij Dawson City in Yukon, Canada. Toen een aantal mijnwerkers in 1897 met hun goud in Seattle aankwamen, brak een goudkoorts uit die leidde tot een grote goldrush. Duizenden goudzoekers trokken naar de regio Klondike in Yukon. Dawson City groeide binnen een paar maanden tot een metropool van zeker 30.000 inwoners.
|
1789 - 
Taal
